Kök hücreler, üzerinde çalışılmaya devam edilen çok geniş bir konu. Günümüzde bazı hastalıkların tedavisinde bu hücrelerden faydalanıyoruz. Gelecek için ise bu hücrelerin uygulama alanlarının epey genişleyeceği öngörülüyor.
Geliştirilen yeni tedaviler sayesinde kök hücrelerin hangi alanlarda uygulanabileceği büyük bir merak konusu. Belki de yeni tedavi yöntemleri sandığımızdan daha yakın.
KÖK HÜCRE NEDİR?
Diğer hücre çeşitlerine farklılaşabilme, kendilerini yenileyebilme, sınırsız bölünebilme, hasarlı bölgeleri onarabilme gibi özellikleriyle diğer hücrelerden ayrılan hücrelere “kök hücre” denir. Farklılaşabilme özelliklerine göre Totipotent, Pluripotent ve Multipotent kök hücreler olarak sınıflandırılabilirler. Bulundukları yere göre de bir sınıflama yapılırsa embriyonel, erişkin ve fetüs kök hücreleri olarak ayrılabilirler.
KÖK HÜCRELERİN UYGULAMA ALANLARI NELERDİR?
Kök hücreler; uzun süre bölünebilme, kendilerini yenileyebilme, özelleşmiş hücrelere kaynak olma ve farklılaşabilme özelliklerinden dolayı birçok hücreden ayrılabilirler. Bu durum da onları pek çok alanda kullanabilmeye elverişli hale getirir. Yıllardır bu hücreler hakkında farklı alanlarda çalışmalar devam etmektedir.
Kök hücre çalışmalarının gerçekleştirildiği alanlara sağlık, ilaç sektörü, veteriner hekimlik ve doku mühendisliği örnek olarak verilebilir.
SAĞLIK ALANINDA KÖK HÜCRELER
Sağlık alanında kök hücrelerin kullanımı büyük bir araştırma konusu. Bu hücrelerin farklılaşma, doku ve organ yenileyebilme özellikleri sağlık alanında yapılan çalışmalarda sıkça kullanılır hale gelmelerine sebep olmuştur. Halen çeşitli hastalıkların tedavisinin çeşitli kök hücrelerle mümkün olup olmayacağı deneysel ve klinik olarak araştırılıyor. Bu araştırmalar rejeneratif tıp için de bir hayli önemli olup farklı tedavisi yöntemleri için umut olmaya devam ediyor.
(Görsel 2 kaynak: https://www.drismailsari.com/hizmet/romatoloji-nedir)
KANSER
Lösemi tedavisinde, kemoterapi sırasında ölen kan hücrelerini yenilemek için hematopoetik kök hücrelerden faydalanılıyor Kemoterapi öncesinde hastadan alınan hücrelerin tedaviden sonra geri enjekte edilmesiyle tedavi süreci devam ediyor.
TİP 1 DİYABETİN TEDAVİSİNDE KÖK HÜCRE ÇALIŞMALARI
Bilim insanları tip 1 diyabet hastalığı için çalışmalarda bulunuyor. Pankreatik hücreler, vücutta eksik olan insülini üreten hücrelerdir ve bilim insanları bu hastalıkta bağışıklık sistemi tarafından baskılanan pankreatik hücreleri tekrardan işlevlerini yerine getirmeleri için çalışmaktadırlar. Günümüzde pankreatik hücrelerin nakli sınırlı sayıdaki klinikte uygulamaya geçmiştir.
KÖK HÜCRE NAKLİ
Kök hücre nakli yaşam süresini uzatma ve yaşam kalitesini arttırmak amacıyla sağlık alanında tercih edilen yöntemler arasında. Nakil tekniklerindeki ve destekleyici bakım stratejilerindeki ilerlemeler, hayatta kalma oranlarında önemli gelişmelere olanak sağlıyor.
Kök hücre nakli şu şekilde açıklanabilir:
Hastanın kendisinden veya HLA uyumlu donörden alınan kök hücrelerin damar yoluyla hastaya verilmesi işlemine kök hücre nakli deniliyor. Verilen hücreler kemik iliğine yerleşiyor ve kan hücrelerinin oluşumu böylece başlamış oluyor.
Hücre bağışında kullanılan erişkin kök hücrelerden olan hematopoetik kök hücreler; tüm kan hücrelerine farklılaşabiliyorlar ve uygun koşullarda dondurularak muhafaza edilebiliyorlar. Bağışta kullanılacak bu hücreler; periferik kandan, kemik iliğinden ve göbek kordonundan elde edilebiliyor.
(Görsel 3 kaynak: https://www.istockphoto.com/tr/foto%C4%9Fraf/k%C3%B6k-h%C3%BCcre-tedavisi-gm1318492637-405610097)
Ayrıca toplanan kök hücrelerin nakil süreci için ise allojenik ve otolog olmak üzere 2 çeşit yönteme başvurulabilir.
1) Allojenik Kök Hücre Nakli
Bu nakil işleminde bir donöre ihtiyaç vardır. Donör, hastanın bir akrabası ya da kan bağı bulunmayan herhangi bir kişi olabilir. Burada önemli olan nokta doku uyumunun olup olmamasıdır. Orak hücre anemisi, lenfoma ve lösemi gibi hastalıklarda bu nakil sürecine başvurulabilir.
2) Otolog Kök Hücre Nakli
Hastanın kendi kök hücrelerinin toplanıp dondurularak saklanması ve aldığı kemoterapi veya radyoterapi sonrası hastaya geri verilmesini esas alır. Nakideki amaç trambositlerin ve akyuvarların sayısını arttırmaktır. Tümörlerde, bazı lenfoma ve lösemilerde otolog kök hücre naklinden faydalanılabilir.
KAYNAKÇA
- Öztürk M. (2023 Ocak 7). Kök Hücre Nedir, Nerelerde Kullanılır ve Ne İşe Yarar? Evrim Ağacı. Erişim Tarihi: 26 Kasım 3023 https://evrimagaci.org/kok-hucre-nedir-nerelerde-kullanilir-ve-ne-ise-yarar-5230
- Avcı M. (2022, Haziran 30). Kök Hücre; Tanımı ve Genel Özellikleri, Kullanım Alanları, Tarihi, Yüzey Belirteçleri. Cilt:31 Sayı:2, 87-93. https://doi.org/10.17827/aktd.1063647
- anadolusağlık.org, Kök Hücre Tedavisi Nedir Ve Nasıl Uygulanır?. Erişim Tarihi: 26 Kasım 2023 https://www.anadolusaglik.org/saglik-rehberi/kok-hucre-tedavisi-nedir-ve-tedavisi-uyg ulanir#:~:text=Hematopoietik%20K%C3%B6k%20H%C3%BCcreleri,sonras%C4%B 1%20hastay%C4%B1%20geri%20enjekte%20edilir
- Drew L. (2021, Temmuz 15). How Stem Cells Could Fix Type 1 Diabetes https://www.liamdrew.net/articles/2021/7/15/how-stem-cells-could-fix-type-1-diabetes
- Avcı M. , Kocahan M. E. , Etiz P. (2022, Eylül 30).Cilt: 31 Sayı: 3, 196 – 203. Hematopoietik Kök Hücre Nakil Süreci. https://doi.org/10.17827/aktd.1125454
- Yagıcı Çiftci M. (2022, Kasım 29). Kök Hücre Bağışı Hayata Bağlıyor. TRT Haber. Erişim Tarihi: 26 Kasım 2023 https://www.trthaber.com/haber/saglik/kok-hucre-bagisi-hayata-bagliyor-726862.html
Yazar: Gizem YALÇIN / Yıldız Teknik Üniversitesi -Biyomühendislik
Merhaba. Ben Gizem Yalçın. Yıldız Teknik Üniversitesi’ nde Biyomühendislik 2. sınıf öğrencisiyim. Biyogen’ de bir dönemdir yazı ekibinde bulunuyorum. Güncel konular ve sağlık alanı hakkında yazılar yazmayı seviyorum. Yemek yapmaktan, gezmekten ve farklı alanlarda kendimi geliştirmekten keyif alırım.
Editör: Hilal KORKUSUZ / Yıldız Teknik Üniversitesi – Moleküler Biyoloji ve Genetik
Merhaba, ben Hilal. MBG 4. sınıf öğrencisiyim. Biyogen’de dergi koordinatörü ve editörüm. Bölümüm dışında 3D modelleme ve oyun geliştirmeyle ilgileniyorum. Ayrıca kedimin adını Puzzle koyacak kadar puzzle yapmayı severim. Diğer kedimin adı da Bulut, tahmin edersiniz ki bulutlu havaları severim.