Naegleria fowleri, menenjite sebep olan, diğer adıyla beyin yiyen bir amip türü. Çamurlu su birikintileri, göl, yüzme havuzu gibi durgun ve tatlı sularda bulunur. Ölüm oranı diğer hastalıklara göre bir hayli düşüktür fakat etkin bir tedavisi olmadığı için oldukça yıkıcı etkilere sahiptir. Ayrıca ısıyı seven bir amip olduğundan küresel ısınmayla vaka sayılarında artış olabileceği de düşünülmektedir.
Amibi biraz tanımak istersek; kist, trofozit ve kamçılı amop olarak 3 farklı formda (figür 1) bulunur ve kamçılı haldeyken bölünerek üreyemez. Amibin tek bulaşıcı evresi trofozittir, granüler görünümlü ve tek çekirdeklidir. Trofozoitler, çekirdek zarı bozulmadan ikili bölünme ile çoğalır (promitoz adı verilen bir süreç). Trofozoitler, burun dokusuna girerek ve koku alma sinirleri yoluyla beyne göç ederek, primer amibik meningoensefalite (PAM) neden olarak insanları veya hayvanları enfekte eder. Amip beyin omurilik sıvısıyla beslenir bu da kafatası basıncını etkiler.
Enfeksiyon amibin vücuda girişinden yaklaşık olarak 5 gün sonra başlar. Baş ağrısı, ateş, mide bulantısı ve kusma ile eşlik eden belirtiler daha sonra boyun tutulması, çevreye ve insanlara karşı ilgisizlik, denge kaybı, nöbetler ve halüsinasyonlar şeklinde görülebilir. Semptomlar ortaya çıktıktan sonra yaklaşık olarak 5 gün içinde (bazı durumlarda 1-12 gün arasında) hasta hayatını kaybetmektedir.
Figür 1. Naegleria fowleri’nin yaşam döngüsü.
2005-2014 Yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerinde 35 vaka rapor etilmiş ve bu vakaların ikisi dışındakiler hayatını kaybetmiştir. Amarika Birleşik Devletleri’nde 1962 yılından itibaren bu enfeksiyona yakalandığı belirlenen 133 kişiden sadece üçü hayatta kalmıştır. CDC’nin (Center fro Disease Control and Prevention/Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi) topladığı verilerle enfeksiyonun vakaların cinsiyet ve yaş aralığı, yıllara göre vaka sayısı, bulaşma nedeni olan su kaynaklarının dağılımını gösterdiği grafikler aşağıda gösterilmiştir (figür 2).
Figür 2.2 Vaka sayılarının yıl üzerine dağılım grafiği
Figür 2.3 Aylara göre vaka sayılarının enfeksiyona neden olan su kaynakları tipinin grafiği
Bu amibin yol açtığı enfeksiyondan kurtulan iki vakayı biraz inceleyelim;
İlk inceleyeceğimiz vaka 17 Ağustos 2013 tarihli ve 8 yaşında bir erkek çocuğu. Vaka 5 günlük ateş, baş ağrısı, titreme, mide bulantısı, kusma ve değişen zihinsel durum semptomlarıyla Teksas Hastanesi’ne başvurdu. Hasta Rio Grande yakınında yaşıyor ve bu bölgede kanalizasyon sistemi olmadığından yüzey suyu direkt borulama yöntemiyle kullanılıyordu. Hastanın kanındaki amip Wright boyası kullanılarak ortaya çıkarılmış ve hasta entübe edilerek solunum cihazına bağlanmış. Kafa içi basıncını düzene sokmak için ekstraventriküler drenaj (EVD) uygulandıktan sonra çeşitli ilaçlar kullanılmış. Bunun ardından CDC ile yapılan görüşmeler sonucunda PAM tedavisine başlanarak yoğun bakıma alınan hastaya CDC’nin yönlendirmesiyle miltefosin ilacı verildiği biliniyor. Bu ilacın özelliğiyse CDC’nin yaptığı araştırmalar sonucu öğrenilen N. fowleri dahil tüm amipleri öldürme özelliğine sahip bir ilaç olması. Fakat tedavi sonucu hasta kendi kendine nefes almaya başlamış olsa da öksürük gibi refleksleri yoktu ve kendine bakabilme faaliyetlerini gerçekleştiremiyordu. 18 ay sonra taburcu olan hastada derin kalıcı zihinsel hasar, tedaviyle kısmen kontrol edilen nöbet bozukluğu ve bütün bunların yanında konuşma kaybı görülmüş. Ölümle sonuçlanmamış olsa da artık kendine yetebilen biri değil ve bu fazlasıyla ağır bir sonuç.
İkinci vaka ise 12 yaşında bir kız çocuğu. Vaka iki günlük baş ağrısı, bir günlük ateş, bulantı, kusma ve uyku hali semptomlarıyla acil servise başvurdu. Nörolojik muayenisi normaldi. Hafta başında açık hava su parkında yüzdüğü ve buradan hastalığı kaptığı belirlendi. Wright boyamayla kanındaki N. Fowleri tespit edildi. Çeşitli ilaç tedavileri sonrasında miltefosin uygulandı. Hastaneye yatışından 24 saat sonra sağ tarafı sinir felcine uğramış, üçüncü gündeyse kafatası basıncı yükseldiği için hipotermi olmuştu. Bundan dolayı da ekstraventriküler drenaj uygulandı. Yaklaşık iki gün sonra serebral ödem düzeldi ve iki hafta sonra çekilen MRI görüntüsünde beyincik, sağ iç kapsül ve korpus kollosumda kan olduğu gözlendi. Bundan bir hafta sonra çekilen MRI görüntüsünde ise beynin iyileşmiş olduğu gözlendi. Sol tarafında güçsüzlük, konuşma bozukluğu ve yutma güçlüğü vardı. 55 gün sonra taburcu olan hasta, enfeksiyondan 6 ay sonra eksiklikleri düzeldi ve işlevsel normalliğini geri kazandı.
Bu iki vakaya baktığımızda yapılan tedaviler aynı; semptomplar sonucu hastaneye gidiş süreleri, yaşları ve cinsiyetlerin farklı olduğunu görürüz. Bir vaka tamamıyla eski hayatına dönebilirken diğer vaka bakıma muhtaç bir yaşama dönmüş durumda. Buradaki farklar üzerinden doğrudan çıkarım yapılamaz fakat sonuçların çok farklı uçlarda olabileceğini net bir şekilde görebiliyoruz. Amibin yol açacağı hasarın bir ölçüsü, tedavinin kesinliği gibi durumlar söz konusu olmadığından N. Fowleri korkunç canavarlar arasında yer alıyor.
