Psikiyatrik hastalıklar hayatı durma noktasına getirebilir.
Hepimiz hayatında psikolojik olarak iyi hissetmediği bir dönem olmuştur. Tıbbın “psikiyatrik hastalıklar” olarak tanımladığı, halk arasında “psikolojik rahatsızlıklar” olarak geçen bu hastalıklar yaşantımızı önemli ölçüde etkileyebilir. Hayattan zevk alamama, gündelik işlerde aksama, insan ilişkilerinde sorunlar yaşama gibi birçok olumsuzluğa neden olan bu hastalıklar kişinin hayatını durma noktasına getirebilir.
Psikolojik rahatsızlıklara sistematik olarak değinen ilk kişi M.Ö 400’de Hipokrat olmuştur. O günden bugüne psikiyatrik hastalıkların tedavisi ile ilgilenen psikiyatri bilimi, gelişen teknoloji ışığında hastalıklar hakkında daha kesin ve etkin çözümler üretmeye devam ediyor. Bilim insanları uzun zamandır psikiyatrik hastalıklar ile genlerimiz arasında bir bağlantı bulmaya çalışıyorlar. Şimdiye kadar elde edilen bilgilere bir göz atalım.
Amerika Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü, Amerika Birleşik Devletleri’nde yetişkin insanların yaklaşık %25’inin, çocukların ise %13’ünün ruhsal hastalıklarla mücadele ettiğini açıkladı. Bu hastalıkların ortaya çıkma sebebini araştıran araştırmacılar, bu sebepleri iki ana başlığa böldüler: Çevresel faktörler (travma, duygusal/fiziksel şiddet) ve genetik faktörler. Biz bu yazıda genetik faktörleri inceleyeceğiz.
Nature Genetics, majör depresyonu olan yaklaşık 450.000 vakayı baz alarak yaptığı deneyde çoğu vakada ortak olarak 44 bağımsız lokusa (genlerin kromozom üzerinde bulunduğu bölge) rastladı. Aynı zamanda depresyon ve şizofreni ile bağdaştırılan 153 farklı gen tanımladı.Bu genlerin 6 tanesinin hem depresyon hem şizofrenide etkisi olduğunu saptadı.
Şizofrenide birinci derece akrabalıklarda risk %5-10 olarak saptandı. Tek yumurta ikizlerinde bu oran %10 iken çift yumurta ikizlerinde riskin %50’ye kadar çıkabildiği belirlendi. Evlat edinme aşamasında; biyolojik annesinde şizofreni bulunan çocukların, ailesinde şizofreni öyküsü bulunmayanlara göre şizofreni, kişilik bozukluğu ve diğer psikiyatrik hastalıklara yakalanma ihtimalinin daha yüksek olduğu görüldü.
Kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülen panik bozukluğunun genetik temellerine bakıldığında, panik bozukluğu olanların birinci derece akrabalıklarında görülme riski %10; olmayanlarda ise risk %2 olduğu görüldü. Bilim insanları, panik bozukluğunun ortaya çıkmasında genetik faktörlerin %30 etkili olduğunu; %70 oranında ise çevresel etmenlerden kaynaklandığını ortaya koydular.
(Görsel 2 kaynak: https://www.nimh.nih.gov/about/director/messages/2024/decoding-the-mind-basic-science-revolutionizes-treatment-of-mental-illnesses)
Bazı ailelerde sosyal fobi görülme oranı diğer hastalıklara göre daha yüksek bulunmuştur. Sosyal fobisi olan bir anne ve çocukları göz önüne alındığında sosyal fobinin, halk ağzında utangaçlığın, çevresel faktörlere bağlı olduğu kadar kalıtsal faktörlere de bağlı olduğu ortaya konmuştur.
Anksiyete bozukluğuna ilişkin araştırmalar ise ruhsal hastalıkların genlerle ilişkisini iyice gözler önüne seriyor. Anksiyete bozukluğunun akrabalar arasında görülme sıklığı %20; yabancılar arasında görülme sıklığı %4’tür. İkiz araştırmalarında ise tek yumurta ikizlerinde hastalığa yakalanma oranı %50 iken çift yumurta ikizlerinde %5 olarak saptanmıştır. Bütün bu veriler ışığında anksiyetedeki genetik rolün %31 olduğu görülmüştür.
Elimizdeki bu verilere rağmen psikolojik hastalıkların genetikleri hakkında henüz bildiklerimiz çok az olduğundan, aynı zamanda bu tür hastalıklarda çevresel faktörlerin büyük ve önemli bir etkisi bulunduğundan, psikolojik rahatsızlıkları tam olarak genetikle bağdaştıramıyoruz. Fakat günden güne gelişen teknoloji ve elde ettiğimiz yeni bulgular sayesinde her geçen gün psikiyatrik hastalıkların tedavisinde ve genetikle ilişkisini çözmede hatrı sayılır gelişmeler kaydediliyor.
Eğer genetik ve psikiyatrik hastalıklar arasındaki ilişkiye yönelik araştırmalar ve yöntemler geliştirilir, olumlu sonuçlar elde edilirse; ileride bir insan henüz doğmadan hastalık ihtimali taşıyan genleri saptayıp iyileştirebilir, psikolojik rahatsızlıklara karşı kesin zaferler alabiliriz. Şimdilik bunlar kulağa büyük ve çok uzak hedefler gibi geliyor olabilir. Bilimin, teknolojinin ve sınır tanımayan bilim insanlarının yardımıyla bu hedeflere ulaşmak mümkün mü? Hep birlikte göreceğiz.
KAYNAKÇA
- Inheriting mental disorders. (n.d.). HealthyChildren.org. https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/emotional-problems/Pages/Inheriting-Mental-Disorders.aspx#:~:text=Mental%20disorders%20are%20the%20result,the%20disorder%20to%20their%20children
- Wray, N. R., Ripke, S., Mattheisen, M., Trzaskowski, M., Byrne, E. M., Abdellaoui, A., Adams, M. J., Agerbo, E., Air, T. M., Andlauer, T. M. F., Bacanu, S., Bækvad-Hansen, M., Beekman, A. F. T., Bigdeli, T. B., Binder, E. B., Blackwood, D. R. H., Bryois, J., Buttenschøn, H. N., Bybjerg-Grauholm, J., . . . Sullivan, P. F. (2018). Genome-wide association analyses identify 44 risk variants and refine the genetic architecture of major depression. Nature Genetics, 50(5), 668–681. https://doi.org/10.1038/s41588-018-0090-3
- Arısoy, Ö. (2004). Psikiyatrik Genetik. Düşünen Adam, 17(2), 109–125. https://arsiv.dusunenadamdergisi.org/ing/DergiPdf/DUSUNEN_ADAM_DERGISI_19714daa10d04fb79c91170a4f05b4dd.pdf
- Vardar, E. (2000). Obsesif Kompulsif Bozukluğun Genetiği. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 10(3). https://psychiatry-psychopharmacology.com/Content/files/sayilar/104/10_3_7.pdf
- Psikolojik hastalıkların sebebi genetik mi? (n.d.). https://www.yamansaglam.com/tr/psikolojik-hastaliklarin-sebebi-genetik-mi_a.html
Yazar: Nazlıcan YÜCESOY / Yıldız Teknik Üniversitesi – Biyomühendislik
Editör: Fatmanur ARSLAN / Yıldız Teknik Üniversitesi – Moleküler Biyoloji ve Genetik
Selam, ben Fatmanur. Yıldız Teknik Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik bölümünde okuyorum. Tembel hayvanlara ve bu eşsiz canlıların büyülü dünyalarına bayılırım. Yemek yemek ve gezmek hayatımda büyük yer kaplar. Ek olarak; birçok dans branşıyla ilgileniyorum!